Josef Sudek

Josef Sudek

Τον αποκάλεσαν «ποιητή της Πράγας». Τον παραλλήλισαν με τον Frederick Evans και με τον Atget. Ο ίδιος πίστευε για τον εαυτό του ότι υπήρξε ένας αφηγητής παραμυθιών. Λαϊκός ίσως στην ψυχή με την έννοια της γνησιότητας και του αυθορμητισμού – αλλά άκρως έντεχνος στον τρόπο δουλειάς – ευαίσθητος απέναντι σε κάθε είδους ομορφιά, ο Sudek υπήρξε πάνω απ’ όλα ένας εισηγητής στη μαγεία των πραγμάτων, στην μυστική ζωή του άψυχου (κυρίως, αλλά όχι μόνον) κόσμου.

Ο Josef Sudek γεννήθηκε στις 17 Μαρτίου 1896 στο Kolín της Βοημίας, που τότε ανήκε στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία και σήμερα στην Τσεχία. Ο πατέρας ήταν ελαιοχρωματιστής και πέθανε όταν ο Josef ήταν 2 ετών. Στο σχολείο ήταν κακός μαθητής και οι συμμαθητές του τον κορόιδευαν λέγοντας ότι θα καταλήξει σε αγχόνη ή βοσκός. Ωστόσο αγαπούσε πολύ και τα βιβλία, αποφάσισε να γίνει βιβλιοδέτης και στα δεκαεπτά του χρόνια απέκτησε το σχετικό δίπλωμα. Η αδελφή του σπούδασε φωτογραφία. Ο ίδιος άρχισε αθόρυβα να ασχολείται με τη φωτογραφία παράλληλα με την βιβλιοδεσία. Με μια παλιά μηχανή έκανε κυρίως πορτραίτα του εαυτού του καθώς και τοπία και εικόνες της Πράγας. Πριν πάει στρατό είχε κιόλας γεμίσει ένα άλμπουμ με 150 φωτογραφίες.

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε στον Αυστροουγγρικό στρατό. Το 1916, πολεμώντας στην Ιταλία, τραυματίστηκε στο δεξί χέρι, το οποίο και ακρωτηριάστηκε. Ο ίδιος αντιμετώπισε το γεγονός στωικά, λέγοντας ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι χειρότερα χάνοντας το κεφάλι του.

Το 1921 έγινε μέλος της Ένωσης Ερασιτεχνών Φωτογράφων της Βοημίας, ενώ το 1922 έγινε δεκτός στην Κρατική Σχολή Γραφικών Τεχνών για να σπουδάσει φωτογραφία. Χάρη στην αγάπη του για τη ζωγραφική υφίσταται την επίδραση των Τσέχων ρομαντικών ζωγράφων του 19ου αιώνα και του πικτοριαλισμού στην φωτογραφία. Μέσα από τον φίλο του τσεχο-αμερικανό φωτογράφο Ruzicka γνώρισε τη δουλειά του Clarence White. Μελέτησε τον ιμπρεσιονισμό, ταυτόχρονα όμως ανακάλυψε τους μοντέρνους ζωγράφους και τον κυβισμό. Είναι μία εποχή που η Τσεχοσλοβακία σφύζει από πνευματική δραστηριότητα κάτω από την επίδραση του Bauhaus και των άλλων καλλιτεχνικών ρευμάτων (νταντά, σουρεαλισμός, κ.λ.π.) Την μεγαλύτερη επίδραση πάνω στον Sudek θα ασκήσει όμως η μοντέρνα Αμερικανική φωτογραφία την οποία γνώρισε στη Σχολή Γραφικών Τεχνών χάρη στον καθηγητή του Novak.

Το 1924, μαζί με το φίλο του και επαγγελματία φωτογράφο Jaromir Funke και άλλον έναν ερασιτέχνη φωτογράφο, ίδρυσαν την Ένωση Τσεχικής Φωτογραφίας που, όπως η Photo-Sessesion του Stieglitz, αντιδρά στις κατεστημένες ιδέες για το εκφραστικό αυτό μέσο. Την ίδια εποχή ο Sudek έκανε και το πρώτο και τελευταίο του μεγάλο ταξίδι στην Ευρώπη.

Το 1927 νοίκιασε ένα ατελιέ και εγκαινίασε την επαγγελματική του φωτογραφική δραστηριότητα. Συγχρόνως, έγινε μέλος μιας ένωσης καλλιτεχνών η οποία διαθέτει και εκδοτικό οίκο, καθώς και ένα αξιόλογο περιοδικό, όπου και άρχισε να δημοσιεύει δουλειά του, τόσο καλλιτεχνική όσο και επαγγελματική. Αυτό θα τον κάνει σύντομα πολύ γνωστό ιδίως όταν δημοσιεύεται μια σειρά φωτογραφιών του καθεδρικού ναού της Πράγας St. Vitus που είχε φωτογραφίσει επί σειρά ετών. Γίνεται διάσημος και αρχίζει να κερδίζει αρκετά χρήματα. Παρ’ όλα αυτά η ζωή του είναι και θα παραμείνει ως το τέλος εντυπωσιακά λιτή, σχεδόν ασκητική.

Το 1933 έκανε την πρώτη ατομική του έκθεση. Θα ακολουθήσουν πολυάριθμες εκθέσεις τόσο στην Πράγα όσο και στο εξωτερικό, ενώ ταυτόχρονα δημοσιεύει τη δουλειά του σε βιβλία. Τα χρόνια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και της γερμανικής κατοχής της Τσεχοσλοβακίας, ο Sudek αποτραβήχθηκε στο ατελιέ του και άρχισε να φωτογραφίζει διάφορα αντικείμενα ή πρόσωπα που έχουν σχέση με την ιδιωτική του ζωή. Είναι η εποχή της περίφημης σειράς με τα «Παράθυρα» των Νεκρών Φύσεων, αλλά και κάποιων φίλων του, που αποτελούν και την μοναδική του επαφή με τον έξω κόσμο.

Παραδόξως το κομμουνιστικό καθεστώς, που εγκαταστάθηκε στη Τσεχοσλοβακία μετά τον πόλεμο, θα αναγνωρίσει και θα τιμήσει ανεπιφύλακτα το έργο του Sudek.

Ίσως αυτό να οφείλεται στην πνευματική παράδοση της Πράγας καθώς και σε κάποια φωτισμένα πρόσωπα όπως ο Jan Rezac, ο επικεφαλής του Κρατικού Εκδοτικού Οίκου Μουσικής και Καλών Τεχνών, ο οποίος καταφεύγει σε διάφορα επιχειρήματα (όχι παντελώς στερούμενα αλήθειας) προκειμένου να παρουσιάσει ευνοϊκά τη δουλειά του Sudek, όπως λόγου χάρη, ότι «τα κοινωνικά προβλήματα και οι κοινωνικοί αγώνες μετατρέπονται (από τον Sudek) σε θαυμασμό για τα απλά πράγματα της ζωής […] οδηγώντας έτσι στο ξεπέρασμα της αλλοτρίωσης του ανθρώπου»! Ο Sudek αδιαφορούσε για όλα αυτά («οι εικόνες μου είναι το μόνο που έχει σημασία», έλεγε) εξακολουθώντας να φωτογραφίζει ασταμάτητα και να ακούει μουσική με πάθος.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 απέκτησε μια πανοραμική μηχανή Kodak του 1894 και ξεκίνησε μια σειρά εικόνων της Πράγας, που δημοσιεύτηκε το 1959. Φωτογραφίζει ξανά και ξανά στην Πράγα, διάφορα τοπία της Τσεχοσλοβακίας, τα δάση της Βοημίας, καθώς και τα αντικείμενα της καθημερινής του ζωής. Όπως και πριν τον πόλεμο οργανώνει κάθε Τρίτη μουσικές βραδιές για τους φίλους του από το σημαντική συλλογή δίσκων που διαθέτει, μέσα στο απίθανης ακαταστασίας μικροσκοπικό του στούντιο και σπίτι, όπου ζει πάντα με την αδελφή του. Την τελευταία κυρίως δεκαετία της ζωής του θα δουλέψει πάνω σ’ ένα θέμα που ονομάζει ο ίδιος «Λαβύρινθο».

Η πρώτη του παρουσίαση στο δυτικό κόσμο ήταν το 1974 στο George Eastman House. Εξέδωσε 16 βιβλία. Πέθανε στις 15 Σεπτεμβρίου 1976 στην Πράγα.

Δαμιανός Μωραΐτης

∗ Παρακολουθήστε το βίντεο της παρουσίασης στη Ομάδα Φωτογραφίας της Βιβλιοθήκης Λιβαδειάς   πατώντας εδώ

∗ Διαβάστε και κατεβάστε το  PDF της παρουσίασης στη Ομάδα Φωτογραφίας της Βιβλιοθήκης Λιβαδειάς   πατώντας εδώ

∗ Παρακολουθήστε ένα βίντεο με τρεις ενότητες: Η ζωή του, Ο φωτογράφος στον κήπο, Ο φωτογράφος και η μουσική πατώντας εδώ