Zaharia Cusnir

Zaharia Cusnir (Ζαχαρίας Κουσνίρ) 1912 – 1993

Ο Zaharia Cusnir (Ζαχαρίας Κουσνίρ), ή Zaharia (Ζαχαρίας)όπως τον γνώριζαν οι περισσότεροι, γεννήθηκε το 1912 και πέθανε το 1993, σε ηλικία 81 χρόνων, στο χωριό Rosietici της Μολδαβίας. Ο Ζαχαρίας Κουσνίρ ήταν το τελευταίο από τα 16 παιδιά ενός Μολδαβού τοπικού επιχειρηματία, η δε μητέρα του ήταν γερμανικής καταγωγής.

Ο Ζαχαρίας Κουσνίρ πήγε σχολείο στο γειτονικό χωριό Rogojeni και αργότερα φοίτησε στο παιδαγωγικό Λύκειο στο Ιάσιο της Ρουμανίας. Πριν αρχίσει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Cusnir δούλεψε ως δάσκαλος για ένα χρόνο μετά τις σπουδές του στην παιδαγωγική σχολή του Ιάσιου. Τότε, η Μολδαβία και η Ρουμανία ήταν μία ενωμένη χώρα. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, ο Ζαχαρίας, όπως πολλοί άλλοι, στάλθηκε σε ένα κολχόζ όπου έπρεπε να κάνει σκληρή χειρωνακτική εργασία, να μετακινεί βράχους, να σκάβει το παγωμένο έδαφος, ή να γκρεμίζει τοίχους. Αργότερα και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, δούλεψε ως σιδηρουργός, αλλά όλοι όσοι ζούσαν στα κοντινά χωριά τον ήξεραν ως φωτογράφο. Μια γυναίκα που εμφανίζεται στις φωτογραφίες του Zaharia θυμάται: «Ήμουν νέα και όμορφη, φόρεσα το καλύτερό μου φόρεμα και πήγα στον Zaharia. Του ζήτησα να με βγάλει φωτογραφία γιατί ήθελα να την στείλω στον αγαπημένο μου ως δώρο.»

Ενδιαφέρον έχει επίσης το πως εκπαιδεύτηκε ο Zaharia: Ο Zaharia έμαθε φωτογραφία από έναν ανιψιό του που επέστρεψε στο σπίτι από το στρατό. Μοίρασαν την περιοχή και ο Zaharia ανέλαβε πέντε χωριά τριγύρω από το δικό του και ανέπτυξε το στυλ του μόνος του. Και πραγματικά, παρότι δεν είχε καθόλου επιρροές, ο Cusnir απεικόνισε τους ανθρώπους στα γύρω χωριά με έναν εξαιρετικό τρόπο, θυμίζοντας άλλους παγκοσμίου φήμης κλασικούς όπως ο August Sander ή ο Walker Evans ή ο Paul Strand.

Όταν διάβασα για πρώτη φορά για τον Κουσνίρ σκέφτηκα πως η ιστορία του θυμίζει πολύ, είναι σχεδόν ίδια, με αυτήν του δικού μας Κώστα Ρούσση. Και οι δυο μάθανε τα βασικά από κάποιον συγγενή τους, δεν είχαν άλλες φωτογραφικές επιρροές, είχαν ιδιαίτερες ανθρώπινες, κοινωνικές και από ότι αποδεικνύεται και καλλιτεχνικές ευαισθησίες και κυρίως θα είχε χαθεί το έργο τους αν δεν είχε βρεθεί κάποιος να το ανακαλύψει, να το επεξεργαστεί και να το αναδείξει. Η διαφορά τους; Ο πηλιορείτης φωτογράφος χρησιμοποιούσε για φόντο ένα λευκό πανί, ενώ ο Μολδαβός συνάδελφός του προτιμούσε τις μαύρες κουβέρτες.

Ο Ζαχαρίας Κουσνίρ, όπως είπαμε, ήταν ερασιτέχνης φωτογράφος, στην περιοχή Floresti, στη Μολδαβία. Φωτογράφιζε ανθρώπους την περίοδο 1955 – 1973. Ο Ζαχαρίας φωτογράφιζε κυρίως πορτρέτα γειτόνων και μετά πουλούσε τις φωτογραφίες. Το 1993, αφού πέθανε, το σπίτι εγκαταλείφθηκε και οι φωτογραφίες τοποθετήθηκαν σε μια βαλίτσα και τοποθετήθηκαν στη σοφίτα. Μέχρι το 1973, είχε τραβήξει περίπου 4000 φωτογραφίες μεσαίου μεγέθους 6×6 cm, από τις οποίες ανακαλύφθηκαν οι 3751 στο εγκαταλελειμμένο σπίτι του το 2016.

Είχε ένα ποδήλατο, το οποίο δάνειζε συνήθως σε ανθρώπους για μια φωτογραφία, καθώς και μια μαύρη κουβέρτα, την οποία χρησιμοποιούσε ως φόντο όταν έβγαζε πορτρέτα.

Ξέρουμε επίσης ότι χρησιμοποιούσε πάρα πολύ στις πόζες του το ποδήλατο του, το οποίο «δάνειζε» στα άτομα που φωτογράφιζε ή τα έβαζε να στέκονται μπροστά σε μια μαύρη κουβέρτα που κουβαλούσε μαζί του. Επίσης είναι αξιοσημείωτος ο τρόπος και η ευαισθησία με την οποία έστηνε τις πόζες φίλων ή ζευγαριών και πως περνούσε συμβολικά τα συναισθήματα της αγάπης της φιλίας, πως έπλεκε φωτογραφικά τις σχέσεις με περίτεχνες συνενώσεις των χεριών είτε μεταξύ τους είτε μέσω αντικειμένων κλπ. Σε πολλές περιπτώσεις, σε μια άκρως συμβολική κίνηση, δεν δίσταζε να στήνει τους φωτογραφιζόμενους έτσι ώστε να περιβάλλονται από ανθισμένα κλαριά ή να υπάρχουν άνθη μπροστά στα πόδια τους.

Έφτιαξε επίσης μια οικογένεια 4 παιδιών με τη σύζυγό του Ντάρια.

Έκανε χειρωνακτική δουλειά ενώ είχε τεράστιες δυνατότητες να αναπτύξει την καλλιτεχνική και πνευματική του πλευρά. Φαίνεται ότι για αυτόν η φωτογραφία ήταν μια δημιουργική απόδραση από τη ρουτίνα. Η κόρη του είπε ότι του άρεσε να τραβάει φωτογραφίες και συχνά κλειδωνόταν στο δωμάτιό του για να τις εμφανίζει.

Ο Zaharia Cusnir εργάστηκε ως φωτογράφος για περίπου 15 χρόνια και σήμερα το έργο του χρησιμεύει ως ένα πολύτιμο χρονικό της ζωής στα χωριά της Μολδαβίας εκείνη την εποχή.

Η Ανακάλυψη

Την άνοιξη του 2016, ο Victor Galusca, φοιτητής στην Ακαδημία Τεχνών στο Κισινάου της Μολδαβίας, έφτασε στο χωριό του του Cusnir το Rosietici, για να γυρίσει το ντοκιμαντέρ του για τις εξετάσεις του πτυχίου. Μπήκε στο εγκαταλελειμμένο σπίτι και βρήκε αρκετά αρνητικά σκορπισμένα στα σκουπίδια σε όλο τον όροφο.

Ο Βίκτορ ρώτησε τους χωρικούς και βρήκε την κόρη της Ζαχαρία Κουσνίρ, που ζούσε στη γειτονιά. Με την άδειά της, μέσα σε λίγες μέρες, τα διάλεξε όλα και μαζί με τον καθηγητή φωτογραφίας του, Nicolae Pojoga ξεκίνησε τη διαδικασία καθαρισμού και ευρετηρίασης του αρχείου.

Αυτές οι εξαιρετικές εικόνες μεσαίου φορμά 6×6 περιέχουν την οπτική ιστορία μιας περιοχής και των κατοίκων αυτής, και θα είχαν χαθεί αν δεν ήταν ο Victor Galusca, φοιτητής στη Σχολή Κινηματογράφου του Chisinau.

Ο Galusca κατάλαβε αμέσως τη σημασία της ανακάλυψής του και ευθύς αμέσως ξεκίνησε την έρευνά του. Αυτό που βρήκε ήταν ότι ο δημιουργός των φωτογραφιών ήταν ένας άντρας που ονομαζόταν Zaharia Cusnir, ο οποίος είχε πεθάνει το 1993. Η κόρη του, που εκείνη την εποχή ζούσε σε ένα κοντινό σπίτι, δεν θεώρησε ότι το αρχείο ήταν ιδιαίτερης αξίας και γρήγορα παραχώρησε στον Galusca όλα τα δικαιώματα. Μοιράστηκε επίσης τις αναμνήσεις της για τον πατέρα της που επέστρεφε στο σπίτι μεθυσμένος μετά τις φωτογραφικές του περιοδείες στα γειτονικά χωριά με τσέπες γεμάτες νομίσματα που σκορπούσε γύρω του. Δεν μπορούμε παρά να κάνουμε υποθέσεις για τους λόγους που η οικογένειά του δεν ενέκρινε τη δουλειά του ως φωτογράφος. «Νομίζω ότι οι περισσότεροι Μολδαβοί, ειδικά στην ύπαιθρο, πίνουν αλκοόλ καθημερινά. Είναι ένα είδος παράδοσης να πίνεις ένα ποτήρι σπιτικό κρασί με τους επισκέπτες και τους ανθρώπους που περνούν από το σπίτι σου, ειδικά όταν πρόκειται για φωτογράφο. Ο κόσμος τον προσκαλούσε στους γάμους, τις κηδείες και για να έχουν μία φωτογραφία ταυτότητας για τα νομικά τους έγγραφα. Ήταν ο μόνος φωτογράφος στο χωριό, γι’ αυτό και οι περισσότεροι τον γνώριζαν».

Μετά την ανακάλυψή του, και με τη βοήθεια του καθηγητή φωτογραφίας του στην Ακαδημία Τεχνών της Μολδαβίας Nicolae Pojoga άρχισε να εργάζεται για τον καθαρισμό, τη σάρωση και την καταγραφή των 3751 αρνητικών. Πρόσφατα, οι δυο τους δημιούργησαν ένα site (που δυστυχώς δεν λειτουργεί) με 800 λήψεις προσβάσιμες, διευκολύνοντας την περαιτέρω έρευνα για την ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας και την οπτική της ιστορία. «Στη Μολδαβία, δεν έχουμε άλλον φωτογράφο που να κατάφερε να καταγράψει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της κοινωνίας την εποχή που το έκανε ο Zaharia. Κάθε φωτογραφία είναι εξαιρετικά πολύτιμη επειδή περιέχει νέες πληροφορίες σχετικά με το πώς ζούσαν άνθρωποι εδώ, συμπεριλαμβανομένων των φτωχών για τους οποίους υπήρχε η αντίληψη πως δεν ήταν σημαντικό να φωτογραφηθούν λόγω της κοινωνικής τους κατάστασης. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους αποφάσισα να ανεβάσω το αρχείο στο Διαδίκτυο. Είναι η ιστορία μας και ανήκει σε όλους μας.»

Η απίστευτη αυτή ιστορία, όπως κι εκείνη της ανακάλυψης του αρχείου της Vivian Meier, αλλά και της Berenice Abbott σε σχέση με το έργο του Eugene Atget, μας υπενθυμίζει ότι πολύ συχνά το έργο των λεγόμενων ερασιτεχνών φωτογράφων μπορεί να έχει τεράστια καλλιτεχνική ποιότητα και ιστορική αξία και ότι υπάρχουν τόσα μεγάλα ταλέντα και πλευρές της φωτογραφικής ιστορίας που δεν έχουν ακόμη αποκαλυφθεί. Ενώ ορισμένες από τις εικόνες φαίνονται κάπως σύγχρονες, οι περισσότερες από αυτές φαίνεται να έχουν τραβηχτεί πριν από πάνω από έναν αιώνα. «Το πιο ενδιαφέρον πράγμα που έμαθα από το έργο του Zaharia είναι η διαφορά ανάμεσα στη ζωή στη Μολδαβία στο παρελθόν και στο τώρα».

Μερικές σύντομες παρατηρήσεις.

1. Η πρώτη παρατήρηση έχει να κάνει με το εξής: Ο Victor Galusca και η Berenice Abbott δεν εκμεταλλεύτηκαν την ανακάλυψή τους παρά ξοδεύοντας χρήματα, χρόνο και κόπο ανέδειξαν το έργο άλλων φωτογράφων, σε αντίθεση με τον John Maloof (Τζον Μαλούφ) που ανακάλυψε το αρχείο της Vivian Mayer, ο οποίος επίσης ξοδεύοντας χρήματα, χρόνο και κόπο το ανέδειξε, αλλά βγάζει χρήματα από την εκμετάλλευση του υλικού.
2. Ο Victor Galusca και ο καθηγητής του Nicolae Pojoga έχουν αναρτήσει στο FaceBook το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου, σε υψηλή ανάλυση, προσβάσιμο σε όλους.
3. Το αρχείο της Mayer, του Cusnir της Masha Ivashintsova, Seydou Keita, Malick Sidibe και μερικών άλλων σε όλο τον κόσμο μου φέρνει στο νου το εξής: Στην Ελλάδα έχει ανακαλυφθεί και αναδειχθεί το έργο πολλών και σημαντικών φωτογράφων της επαρχίας, Ρούσσης, Παπάζογλου, Φατσέας, Στέλλας κ.α. από ανθρώπους που δούλεψαν με ανιδιοτέλεια και προσωπικό κόστος για αυτό χωρίς βοήθεια από την πολιτεία που υποτίθεται ότι είναι υπεύθυνη, λέμε τώρα, για την πολιτιστική κληρονομιά.
4. Η ανακάλυψη τέτοιων αρχείων μας δείχνει πόσο δύσκολο είναι να συλλάβουμε πώς ήταν η ζωή σε μια περιοχή στο παρελθόν και εγείρει το ερώτημα κατά πόσο είναι έγκυρη η αντίληψή μας όσον αφορά την οικουμενικότητα του παγκοσμιοποιημένου πολιτισμού σήμερα.

Δαμιανός Μωραΐτης

Την Τετάρτη 7 Φεβρουαρίου 2024, στην Ομάδα Φωτογραφίας της Βιβλιοθήκης Λιβαδειάς, έγινε η παρουσίαση του Μολδαβού φωτογράφου, του Zaharia Cusnir (Ζαχαρίας Κουσνίρ), 1912 – 1993.

Δείτε και κατεβάστε το βίντεο της παρουσίασης πατώντας εδώ

Δαμιανός Μωραΐτης

1. FaceBook

2. FaceBook Album

3. Άρθρο: Το Αρχείο του Zaharia Cusnir (1912-1993)

4. Μολδαβοί χωρικοί: Το τότε και το τώρα

5. Εκπληκτικές φωτογραφίες της σοβιετικής ζωής

6. Zaharia Cusnir η βιογραφία του

7. Το αρχείο του Zaharia Cuşnir (1912-1993) LiFO

8. Zaharia Cusnir, Φωτογράφος Αγροτικής Μολδαβίας

Δαμιανός Μωραΐτης