«Μεξικό» των Henri Cartier – Bresson & Helen Levitt – Δαμιανός Μωραΐτης
«“Μεξικό” των Henri Cartier – Bresson & Helen Levitt»
Στο άλμπουμ παρουσιάζονται οι φωτογραφίες από τον κατάλογο της πολύ ενδιαφέρουσας έκθεσης με τίτλο: «”Μεξικό” – Έκθεση Φωτογραφίας των Henri Cartier – Bresson & Helen Levitt», στο «Ίδρυμα Henri Cartier Bresson».
Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον λεύκωμα, όχι μόνο για τις φωτογραφίες που περιέχει αλλά και για τον «διάλογο» ανάμεσα στους δυο καλλιτέχνες.
Υπάρχει όμως και ένας δεύτερος λόγος που διάλεξα το συγκεκριμένο βιβλίο. Όταν έκανα τη μετάφραση της εισαγωγής είδα πως έχει στενή σχέση με ένα θέμα που με απασχολεί πολλά χρόνια τώρα αλλά νομίζω πως απασχολεί πολύ κόσμο, επίσης. Το θέμα που αναφέρομαι συμπυκνώνεται στα ερωτήματα «να βάζουν τίτλο και πληροφοριακά σχόλια οι καλλιτέχνες στα έργα τους» και «ποιος ο ρόλος του τίτλου σε ένα έργο τέχνης». Ελπίζω πως θα καταφέρω, μέσα από την παρουσίαση, να φανεί η άποψή μου για το θέμα που επιγραμματικά είναι: Ναι να βάζουμε τίτλους και πληροφοριακά σχόλια, ο δε ρόλος τους είναι να μας προσανατολίσει σε αυτό που είχε ο καλλιτέχνης για το έργο του.
Διαβάζουμε στον πρόλογο:
«Η φωτογραφία του Henri Cartier και της Helen Levitt είναι μια τέχνη ποιητικού ατυχήματος, η καταγραφή ενός γεγονότος σε μια στιγμή μεγάλης συναισθηματικής έντασης»
James Thrall Soby (Τζέιμς Θραλ Σόμπι)
Ο τίτλος του βιβλίου «Μεξικό» . . . σε αναγκάζει να μάθεις μερικά βασικά πράγματα για το Μεξικό όπως:
Το Μεξικό είναι χώρα του νότιου τμήματος της Βόρειας Αμερικής. Το επίσημο όνομά της είναι Estados Unidos Mexicanos (Ηνωμένες Μεξικανικές Πολιτείες). Βρέχεται από τον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό ωκεανό και καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της Μεξικάνικης Χερσονήσου που ενώνει τη Βόρεια με τη Νότια Αμερική.
Το προκολομβιανό Μεξικό ανάγεται στο 8.000 π.Χ. και αναγνωρίζεται ως ένα από τα έξι λίκνα του παγκόσμιου πολιτισμού. Το Μεξικό ήταν η περιοχή όπου άκμασαν πολλοί προηγμένοι μεσοαμερικανικοί πολιτισμοί, κυρίως των Μάγια και των Αζτέκων. Το 1521, η Ισπανική Αυτοκρατορία κατέκτησε και αποίκισε την περιοχή. Με την πάροδο του χρόνου, διαμορφώθηκε μια ξεχωριστή μεξικανική ταυτότητα, βασισμένη σε μια συγχώνευση ευρωπαϊκών και ιθαγενών εθίμων. Αυτό συνέβαλε στον επιτυχημένο Μεξικανικό Πόλεμο Ανεξαρτησίας κατά της Ισπανίας το Σεπτέμβριο του 1821 κάτι λέει για τους Έλληνες αυτό.
Η πρώιμη ιστορία του Μεξικού ως έθνους κράτους σημαδεύτηκε από πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές αναταραχές. Μετά το 1821 το Μεξικό περιελάβανε καμιά 10 αριά από τις σημερινές πολιτείες των USA, όπως το Τέξας, Κολοράντο κα. Η επανάσταση του Τέξας και ο Μεξικανοαμερικανικός πόλεμος στα μέσα του 19ου αιώνα οδήγησαν σε τεράστιες εδαφικές απώλειες υπέρ των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα σημαδεύτηκαν από τη δικτατορία του Πορφίριο Ντίας, μακρόχρονη θητεία του τελείωσε το 1910 με τον δεκαετή εμφύλιο πόλεμο του Μεξικού, ο οποίος οδήγησε στον θάνατο του 10% του πληθυσμού και μετά τον οποίο η νικήτρια συνταγματική παράταξη συνέταξε ένα νέο Σύνταγμα του 1917, το οποίο παραμένει σε ισχύ μέχρι σήμερα. Οι επαναστάτες στρατηγοί κυβέρνησαν ως διαδοχή προέδρων μέχρι τη δολοφονία του Άλβαρο Οβρεγόν το 1928. Αυτό το περιστατικό οδήγησε στο σχηματισμό του Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος το επόμενο έτος, το οποίο κυβέρνησε το Μεξικό μέχρι το 2000.
Πολλοί τίτλοι της Levitt αναφέρουν το όνομα Tacubaya
Το Tacubaya είναι μια εργατική περιοχή της κεντροδυτικής Πόλης του Μεξικού , που αποτελείται από την αποικία (γειτονιά) Tacubaya και γειτονικές περιοχές σε άλλες αποικίες.
Η περιοχή κατοικείται από τον πέμπτο αιώνα π.Χ. Από την αποικιακή περίοδο έως τις αρχές του 20ου αιώνα, η Τακουμπάγια ήταν μια ξεχωριστή οντότητα στην Πόλη του Μεξικού και πολλοί από τους πλούσιους της πόλης, συμπεριλαμβανομένων των αντιβασιλέων , έχτισαν εδώ κατοικίες για να απολαύσουν το καταπράσινο τοπίο της περιοχής. Από τα μέσα του 19ου αιώνα, η Τακουμπάγια άρχισε να αστικοποιείται. Μαζί με αυτήν την αστικοποίηση, η περιοχή έχει υποβαθμιστεί σε ένα από τα φτωχότερα τμήματα της πόλης και περιέχει τη «La Ciudad Perdida» (Η χαμένη πόλη), μια παραγκούπολη .όπου οι άνθρωποι ζουν σε παράγκες από χαρτόνι και άλλα υλικά. Πολλά από τα αρχοντικά που χτίστηκαν εδώ τον 19ο αιώνα παραμένουν σε συνεχή φθορά.
Λίγα λόγια για τους φωτογράφους
* Henri Cartier-Bresson 22 Αυγούστου 1908 – 3 Αυγούστου 2004 ηλικία 96 ετών.
* Helen Levitt 31 Αυγούστου 1913 – 29 Μαρτίου 2009 ηλικία 96 ετών.
Οι δύο φωτογράφοι συναντήθηκαν στη Νέα Υόρκη την άνοιξη του 1935. Ο πρώτος είχε μόλις περάσει σχεδόν ένα χρόνο στο Μεξικό και μόλις είχε αρχίσει να φωτογραφίζει το θέατρο της ζωής της Νέας Υόρκης .
Σε ηλικία είκοσι ενός ετών, χωρίς να έχει ταξιδέψει ακόμη, ενθουσιάστηκε από τη “μεξικανική φωτογραφία” του Γάλλου, την οποία τον βοήθησε να εκτυπώσει. «Δεν του άρεσε η εκτύπωση», θα έλεγε η ίδια, πολλά χρόνια αργότερα. «Περίμενα σε ένα παγκάκι μπροστά από το σπίτι για να μου δείξει τις εικόνες του.» Κράτησε μια εκτύπωση που της χάρισε, κολλημένη σε έναν τοίχο στην κουζίνα της. «Ο Γουόκερ Έβανς ήταν λαμπρός, πραγματικά λαμπρός, αλλά ο Καρτιέ ήταν ιδιοφυΐα!» της άρεσε να λέει.
Ο Cartier-Bresson έφυγε για το Μεξικό για να ακολουθήσει μια αποστολή εθνογραφίας που διαλύθηκε αμέσως μετά την άφιξή του. Ερωτευμένος με τη χώρα, αποφάσισε να μείνει εκεί για σχεδόν εννέα μήνες.
«Δεν είναι περιέργεια να επισκεφτείς μια χώρα, αλλά μια ζωή για να ζήσεις», έγραψε στους γονείς του.
Εκεί γνώρισε πολλούς καλλιτέχνες και εξέθεσε τον Μάρτιο του 1935 με τον Manuel Alvarez Bravo, πριν φύγει για τη Νέα Υόρκη, όπου εξέθεσε με τον Manuel Alvarez Bravo και τον Walker Evans.
Οι φωτογραφίες Cartier-Bresson που εκτέθηκαν από τον γκαλερίστα Julien Levy το 1933 είχαν επίσης αντίκτυπο στον Walker Evans.
Μια πολύ χαρακτηριστική και διδακτική θα έλεγα φράση του Bresson που έχει σχέση με αυτό που έκανε στην υπόλοιπη ζωή του:
«Είτε μόνιμος κάτοικος είτε περαστικός, κανένας δεν μπορεί να εκφράσει μια χώρα ή μια κατάσταση, αν δεν έχει συνάψει κάπου σχέσεις εργασίας, αν δεν έχει εξασφαλίσει τη συμπαράσταση της ανθρώπινης κοινότητας. …»
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1941, η Helen Levitt αναχώρησε για το Μεξικό παρέα με μια φίλη της. Στη μακρόχρονη καριέρα της, αυτό θα είναι το μοναδικό της ταξίδι στο εξωτερικό για να τραβήξει φωτογραφίες. Έμεινε στην Πόλη του Μεξικού, εστιάζοντας στην εξερεύνηση περιοχών που βρίσκονταν ακόμα στην άκρη της υπαίθρου. Όπως και στη Νέα Υόρκη, αναζητά την οικειότητα με τους χαρακτήρες στις εικόνες της. Και όπως ο Cartier- Bresson, αναζητά και το γραφικό που φεύγει.
Ορισμένα γεγονότα σχετικά με τις εικόνες .
Αυτές οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν στο Μεξικό με διαφορά επτά ετών, το 1934 – 1935 και το 1941, αντίστοιχα από τον Henri Cartier-Bresson και την Helen Levitt. Και οι δύο δεν ήταν τριάντα εκείνη την εποχή. Το καλλιτεχνικό τους ταξίδι ήταν μόλις στα σπάργανα, ακόμα κι αν είχαν ήδη δημιουργήσει μερικά από τα πιο σημαντικά έργα τους. Και οι δύο χρησιμοποιούσαν μια φορητή κάμερα Leica 35 mm.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο: στο Μεσοπόλεμο, τα αμερικανικά και τα ευρωπαϊκά πρότυπα ήταν πολύ διαφορετικά. Στις Ηνωμένες Πολιτείες δούλευαν με φιλμ μεγάλου μεγέθους 20 x 25 cm, άψογα σχεδιασμένα στην επαφή, με λεπτομέρεια τόσο στις σκιές όσο και στις ανταύγειες. Στην Ευρώπη δούλευαν με κάμερες μικρού φορμά, εκτυπώσεις που γίνονται με μεγέθυνση, με ασθενή αντίθεση, χωρίς βαθύ μαύρο ή απόλυτο λευκό.
Ανάμεσα στα κοινά πράγματα που είχαν ο Cartier-Bresson και ο Levitt, υπήρχε επίσης η επιθυμία τους να εξερευνήσουν ένα μέρος διαφορετικό από το οικείο τους περιβάλλον (Παρίσι, ακόμη και Ευρώπη για εκείνον, Νέα Υόρκη για εκείνη).
Σε αυτό προστέθηκε η έλξη που είχε το Μεξικό για αυτούς, όπως και για πολλούς αριστερούς καλλιτέχνες και διανοούμενους εκείνη την εποχή – λιγότερο για τον εξωτισμό του παρά για την πολιτιστική του αυθεντικότητα, διατηρημένη από την επιρροή μιας βιομηχανικής και καπιταλιστικής νεωτερικότητας. Ήταν επίσης ο τόπος μιας επανάστασης που είχε, για παράδειγμα, εμπνεύσει το κινηματογραφικό έργο του Σεργκέι Αϊζενστάιν Que viva Mexico!, το 1930 – 1931.
Ο Cartier-Bresson και η Levitt είχαν λόγους να επιθυμούν να παρατηρήσουν, στο περιβάλλον τους, έναν πληθυσμό άγνωστο σε αυτούς, σε μια περίοδο της ζωής τους που δεν είχαν άλλη δέσμευση πέρα από τη φωτογραφική τους πρακτική.
Το γεγονός παραμένει ότι, πέρα από αυτά τα κοινά, ο Cartier-Bresson και η Levitt πήγαν στο Μεξικό για πολύ διαφορετικούς λόγους. Οι αντίστοιχες αφηγήσεις τους για τις δραστηριότητές τους και τις εμπειρίες τους κατά τη διάρκεια αυτής της διαμονής έρχονται σε έντονη αντίθεση.
Η πρώτη πρόκληση που έθεσε ο Cartier-Bresson στον εαυτό του ήταν να πάει μόνος του στην Αφρική, από τον Οκτώβριο του 1930 έως τον Απρίλιο του 1931.
Στη συνέχεια ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη. Αλλά η μεξικανική του απόδραση, από τον Ιούλιο του 1934 έως τον Απρίλιο του 1935, ήταν εντελώς διαφορετικής τάξης. Εντάχθηκε σε μια εθνογραφική αποστολή στην Κεντρική και Νότια Αμερική, η αποστολή διεκόπη, λόγω έλλειψης μέσων, αλλά ο Cartier-Bresson αποφάσισε να πάει στην Πόλη του Μεξικού και έμεινε εκεί για σχεδόν εννέα μήνες.
Ο Cartier-Bresson είχε σπουδάσει για πρώτη φορά ζωγραφική είχε ενταχθεί στο σουρεαλιστικό κίνημα από τα μέσα της δεκαετίας του 1920. Έψαχνε όμως και έναν τρόπο ζωής που θα τον απομάκρυνε όσο το δυνατόν περισσότερο από την αστική καταγωγή του. Σε όλα αυτά αντιδρά φτιάχνοντας τις δικές του εμπειρίες.
Η Levitt όπως είδαμε στην παρουσίασή της προερχόταν επίσης από μια εύπορη οικογένεια, από την οποία απομακρύνθηκε διακόπτοντας το σχολείο και σπούδασε φωτογραφία με τον Walker Evans.
Δαμιανός Μωραΐτης
Το βίντεο από την παρουσίαση στης 26 Απριλίου 2023
Την Τετάρτη 26 Απριλίου 2023, στην Ομάδα Φωτογραφίας της Βιβλιοθήκης Λιβαδειάς, έγινε η παρουσίαση του καταλόγου της έκθεσης «”Μεξικό” των Henri Cartier – Bresson & Helen Levitt». Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον λεύκωμα, όχι μόνο για τις φωτογραφίες που περιέχει αλλά και για τον «διάλογο» ανάμεσα στους δυο καλλιτέχνες.
Δαμιανός Μωραΐτης
